Η συλλογή τοιχογραφιών περιλαμβάνει περίπου 200 σύνολα, που χρονολογούνται από τον 3ο έως και τον 20ο αι., και προέρχονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία από τη διακόσμηση παλαιοχριστιανικών τάφων της Θεσσαλονίκης, οι τοιχογραφίες των οποίων αποκολλήθηκαν τα τελευταία χρόνια (εικ. 1).

Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού διαθέτει έτσι την πλουσιότερη συλλογή ταφικής ζωγραφικής στον ελλαδικό χώρο, και μια από τις πιο ενδιαφέρουσες στο μεσογειακό, καθώς σε αυτήν αντιπροσωπεύονται τάσεις της ζωγραφικής από τον 3ο έως και τον 8ο αι.

Στο θεματολόγιο της ταφικής ζωγραφικής συμπεριλαμβάνονται μοτίβα της ελληνορωμαϊκής παράδοσης, όπως γιρλάνδες, στεφάνια, ταινίες, μίμηση αρχιτεκτονικών κτιρίων αλλά και συμβολικά θέματα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, απεικονίσεις του παραδείσου, σκηνές νεκρικής λατρείας καθώς επίσης και θρησκευτικά σύμβολα της νέας θρησκείας, όπως σταυρός και χριστόγραμμα.

Τα παραπάνω θέματα αποδίδονται συνήθως με τέσσερα χρώματα: κόκκινο, μαύρο, λευκό και πράσινο που διαλύονται σε ασβεστόνερο και δουλεύονται πάνω στην έτοιμη επιφάνεια του ασβεστοκονιάματος που καλύπτει τους τοίχους των τάφων.

Από τη κοσμική ζωγραφική των παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος-7ος αι.) δυστυχώς έχουν σωθεί ελάχιστα δείγματα (εικ. 2). Πρόκειται για τοιχογραφίες που μιμούνται νερά ορθομαρμάρωσης και κοσμούσαν τους τοίχους πλούσιων κατοικιών της Θεσσαλονίκης.

Η συλλογή περιλαμβάνει σπάνια τοιχογραφία από την εποχή της Εικονομαχίας, της θρησκευτικής και πολιτικής έριδας του 8ου-9ου αι. όπου η τέχνη περιορίζεται σε ανεικονικές, συμβολικές παραστάσεις (εικ. 3) καθώς επίσης και σημαντικές τοιχογραφίες από τη μεσοβυζαντινή περίοδο (9ος-12ος αι.) που προέρχονται κυρίως από λατρευτικά κτίσματα.

Οι τάσεις της παλαιολόγειας ζωγραφικής (1258-1453) αντιπροσωπεύονται με το ταφικό κιβώριο του 13ου αι. από το ναό της Αγίας Σοφίας και τοιχογραφίες από το καθολικό της μονής Βλατάδων.

Στη συλλογή τοιχογραφιών συμπεριλαμβάνονται επίσης σπαράγματα τοιχογραφιών από μεταβυζαντινούς ναούς της πόλης και της Μακεδονίας.

Τοιχογραφίες της συλλογής εκτίθενται στις αίθουσες 1, 2, 3, 4, 6, 7 & 10 της μόνιμης έκθεσης.